Nhiều cửa hàng nhỏ, lẻ vẫn có nguồn thu ổn định trước sự mở rộng quy mô của các hệ thống lớn.

Anh Hoàng Anh Đức, chủ một cửa hàng di động chuyên bán iPhone xách tay trên phố Hàng Bún, Hà Nội cho biết, anh không hề “ngại” chạm trán với chuỗi bán lẻ: “Từ xưa đến nay, người dùng Việt vẫn mua di động xách tay, đặc biệt là iPhone. Mỗi hệ thống và cửa hàng đều có phân khúc khách hàng khác nhau”. Ở các hệ thống lớn, khách hàng có thu nhập cao sẵn sàng chi ra để trải nghiệm dịch vụ tốt nhất. Còn ở các cửa hàng xách tay, hầu hết người mua khá am hiểu về sản phẩm cũng như tìm cách tiết kiệm chi phí.

Chung nhận định, anh Nguyễn Tiến Trọng - chủ cửa hàng chuyên bán smartphone Android xách tay trên phố Trương Định, Hà Nội cho biết: “Có model mới ra mắt là cửa hàng nhập về. Đến khi nào nghe ngóng biết được chính hãng rục rịch phân phối là dừng bán. Ngoài ra, smartphone cao cấp khóa mạng Nhật hay Mỹ cũng rất được ưa chuộng do giá thành rẻ hơn rất nhiều sản phẩm chính hãng”.

Anh Đức lý giải, trong khi hệ thống lớn cần đầu tư vào mặt bằng ở những vị trí tốt nhất, thiết kế cửa hàng, đội ngũ nhân viên được đào tạo bài bản thì cửa hàng anh mọi thứ được tối giản nhất có thể. Trung bình, một cửa hàng thuộc hệ thống cần có diện tích 100 m2, 10-20 nhân viên, chưa kể 2 giám sát ca và quản lý cửa hàng. Mở cửa từ 8h sáng đến 10h tối. Còn các cửa hàng xách tay mọi thứ được tối giản nhằm tiết kiệm chi phí. Cửa hàng chỉ có 4 nhân viên, diện tích 30 m2, ở những con phố hạng 2, hạng 3 với giá thuê rẻ hơn, mỗi người kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ, thời gian làm việc từ 10h30 đến 8h30…

Các hệ thống lớn phải đàm phán với nhà phân phối của khu vực để nhập sản phẩm có mức chiết khấu tốt trong một thời gian thương thảo khá dài thì các cửa hàng nhỏ lẻ như anh sẵn sàng “hớt váng” thị trường. Anh Đức kể: “Ngay khi iPhone được bán ra, cửa hàng thuê người hoặc trực tiếp sang Australia, Singapore hoặc Hong Kong để mang máy về nhanh nhất có thể. Tuần đầu tiên khi về, nhiều khách hàng sẵn sàng chi ra cao hơn 15-20 triệu đồng để có thể sở hữu máy sớm. Như thế mình vừa làm được thương hiệu, vừa tốc độ hơn nhiều các ông lớn. Và trong tiêu chí nào đó, mình đã chiến thắng dù thời gian ngắn”.

Về chất lượng sản phẩm, anh Đức nhận định: “Tiêu chuẩn đầu vào của sản phẩm công nghệ của Việt Nam còn chưa cao bằng các nước châu Âu như Anh, Pháp, Đức hoặc khu vực Trung Đông…". Đây cũng là lý do mà những người có kinh nghiệm về smartphone thường chọn các sản phẩm xách tay châu Âu. Tuy nhiên, anh lưu ý, người dùng tránh mua iPhone, iPad có xuất xứ từ các nước Trung Đông vì khi bán chính thức tại đây, Apple bị chính phủ nhiều nước trong khu vực yêu cầu tắt các dịch vụ như iMessage và Facetime.

Trao đổi với Zing.vn, nhân viên của một hệ thống vừa bán iPhone xách tay và chính hãng tại Hà Nội tiết lộ một thống kê khá bất ngờ: “Cứ 10 máy chính hãng bán ra thì tỷ lệ trả bảo hành là 5-6 máy, trong khi máy xách tay sửa chữa chỉ ở con số 3. Đây cũng là lý do, iPhone chính hãng thay đổi chính sách bảo hành. Những lỗi về pin, camera trước, sau, cáp, nguồn,... chỉ được sửa chữa mà không được hưởng chế độ 1 đổi 1”.

Anh Nguyễn Xuân Dũng sống tại quận Cầu Giấy (Hà Nội) đang chuẩn bị mua iPhone 6S sau gần 3 năm sử dụng 5S. Anh cho biết: “Dùng iPhone từ thời 3GS, tôi vẫn mua tại một cửa hàng bán máy xách tay. Thiết bị hoạt động ổn định lại rẻ hơn máy chính hãng cùng cấu hình gần 2 triệu đồng thì tại sao mình không lựa chọn”.

Các cửa hàng trên những tuyến phố bán di động Thái Hà vẫn nhộn nhịp khách mua.

Một lý do nữa khiến các cửa hàng nhỏ lẻ vẫn có lượng khách hàng ổn định là do họ bán cả máy cũ, đặc biệt là iPhone: “Các hệ thống lớn không thể làm được điều này. Nếu muốn bán máy đã qua sử dụng, chuỗi bán lẻ phải xây dựng thêm một bộ phận tìm kiếm nguồn hàng, thẩm định, test máy…, đội chi phí lên quá nhiều. Trong khi lượng máy lô để duy trì các cửa hàng hệ thống lớn sẽ khiến sai số tốt làm ảnh hưởng đến thương hiệu. Hay như việc nguồn cung lúc thừa lúc thiếu cũng khiến các hệ thống lớn không dám nhảy vào. Chỉ cần thị trường lên xuống, biến động là hệ thống đó ‘méo mặt’ do lượng máy nhập về lớn”, một chủ cửa hàng chuyên bán iPhone cũ chia sẻ.

“Còn với các cửa hàng nhỏ, việc nhập một model số lượng ít, chỉ khoảng 20 máy khiến việc kiểm tra dễ hơn, có lỗi mình sẽ trả lại ngay nguồn cung hay không lo biến động về tỷ giá, cung cầu. Điều này giúp giảm gánh nặng hàng tồn hay khan hàng”.

Lý giải hàng loạt cửa hàng di động nhỏ lẻ đóng cửa trong thời gian qua, anh Đức cho biết: “Đó là ở những giai đoạn bùng nổ của thị trường di động Việt Nam, kinh doanh có lời thì ai cũng sẽ nhảy vào. Tuy nhiên, việc bán hàng không đảm bảo chất lượng, chộp giật hay dịch vụ hậu mãi không tốt mới là nguyên nhân khiến nhiều cửa hàng đóng cửa hay chuyển hướng kinh doanh, trong khi mọi người mặc định nghĩ rằng đó là do các ông lớn tham gia vào sân chơi”.

Ngay như việc thống kê về doanh thu và thị trường smartphone, các hãng phân tích chỉ có số liệu từ hệ thống phân phối sản phẩm chính hãng: “Đó chỉ là lát cắt mỏng của thị trường di động Việt, họ đâu biết thị trường xách tay sôi động như thế nào”.

Ngoài ra, đó còn là bài toán về marketing và truyền thông. Các hệ thống lớn cần chạy các chiến dịch quảng bá trong thời gian dài và tần suất lớn nhằm đánh vào tâm trí khách hàng. “Còn cửa hàng nhỏ đâu cần bỏ chi phí như thế, cùng lắm là chi phí quảng cáo trên Facebook. Hầu hết là khách quen, họ mua một lần an tâm là sẽ truyền miệng nhau đến. Chỉ cần chăm sóc tập khách hàng đó là cửa hàng có lời”.

Ý tưởng về hệ sinh thái Xiaomi thậm chí còn tham vọng hơn cả Apple. Nhà sản xuất iPhone tập trung vào các dịch vụ như iTunes và bộ máy tính bảng, máy tính, điện thoại, trong khi Xiaomi lại hướng đến vạn vật kết nối (Internet of Things). Công ty hi vọng ngày nào đó bạn có thể điều khiển máy lọc nước Xiaomi, máy lọc không khí Xiaomi, đèn LED Xiaomi chỉ bằng vài lần bấm trên di động. Kể cả khi kết quả kinh doanh gây thất vọng, quan chức và nhà đầu tư vẫn cho rằng đó chỉ là chút trắc trở trên đường tới đích. Richard Ji, nhà đầu tư mạo hiểm và cựu chuyên gia công nghệ Morgan Stanley, người dẫn đầu vòng gọi vốn lớn vào Xiaomi năm 2014, bình luận: “Xét về xây dựng hệ sinh thái và bành trướng quốc tế, Xiaomi vẫn đang trong bước khởi đầu”.

Đặt cược vào hệ sinh thái cũng là đặt cược vào vài xu hướng chuyển dịch: sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu Trung Quốc, sự xuất hiện của các thiết bị giá rẻ vào Internet of Things, khả năng thâm nhập thị trường châu Âu và Mỹ của các công ty tiêu dùng Trung Quốc. Tuy nhiên, khi Xiaomi dần tăng trưởng chậm lại, bắt đầu nổi lên những ngờ vực liệu một startup không có công nghệ mới của riêng mình hay có thành công nào khoác ngoài smartphone có thể cho ra đời một hệ sinh thái gần đến đẳng cấp của Apple hay Google không. “Tôi cho rằng các bánh xe đang chao đảo”, Duncan Clark, cố vấn ban đầu của gã khổng lồ TMĐT Alibaba, đánh giá.

Lãnh đạo Xiaomi rất ghét khi ai đó gọi họ là một startup smartphone. Họ muốn gọi là “công ty Internet” dù đã bán được tới 175 triệu smartphone trong hơn 5 năm qua. Mãi tới gần đây, hãng vẫn chưa có cửa hàng nào mà bán phần lớn qua website. Điện thoại của Xiaomi dùng hệ điều hành tự phát triển trên nền Google Android và có kho nhạc, ứng dụng riêng.

Vài năm trước, Xiami nhận ra nếu chỉ có người mua điện thoại sẽ không tạo ra doanh thu lớn. Họ bắt đầu bán pin smartphone với nhiều màu sắc khác nhau như một thứ phụ kiện và nó làm tốt đủ để nảy ra sáng kiến: “Tại sao không phải là các sản phẩm mới”, Hugo Barra, phụ trách kinh doanh quốc tế của công ty hồi tưởng. Barra từng dẫn dắt nhóm phát triển sản phẩm Android tại Google. Anh cho biết không quan tâm đến bán điện thoại mà đến việc có nhiều người dùng nhất có thể. Nếu thiết bị hấp dẫn người dùng, hãy làm ra thêm một loạt thứ khác.

Chiến dịch hệ sinh thái nhằm mục đích đó. Nòng cốt của nó là nhóm 170 người chuyên về phát triển sản phẩm, chuỗi cung ứng, thiết kế. Song, không như Apple có Jony Ive, nhóm của Xiaomi lại hợp tác chủ yếu với các công ty bên ngoài. Họ liên kết với startup phần cứng, cấp tiền để sản xuất sản phẩm. Xiaomi tránh việc kiểm soát toàn bộ, khuyến khích các nhà sáng lập mạo hiểm. Họ giành các giao dịch độc quyền để bán sản phẩm của startup và đổi lại, các startup này được phép tiếp cận chuỗi cung ứng, tiếp thị, kỹ sư của Xiaomi.

Liu De, cựu trưởng khoa thiết kế công nghiệp Đại học Kỹ thuật Bắc Kinh, dẫn đầu các nỗ lực về hệ sinh thái Xiaomi. Xiaomi bán tai nghe, loa Bluetooth, vòng đeo tay hỗ trợ tập luyện kiêm đồng hồ bao thức. Cho tới nay, sản phẩm bán chạy nhất của hãng lại không “thông minh” cho lắm: sạc dự phòng. Tuy nhiên, mục tiêu lớn hơn là tạo được một ngôi nhà thông minh. Tháng 4/2016, Xiaomi mới 300 nhà báo tới thủ đô Bắc Kinh giới thiệu nồi cơm điện thông minh 150 USD.

Năm ngoái, doanh số hệ sinh thái của Xiaomi đạt khoảng 750 triệu USD nhưng phần lớn tiền chảy về các startup thông qua các thỏa thuận chia sẻ doanh thu. Theo Juniper Research, thị trường nhà thông minh Trung Quốc đến năm 2018 đạt giá trị khoảng 15 tỷ USD còn theo ông Liu, doanh thu từ hệ sinh thái Xiaomi sẽ ngang bằng doanh thu từ smartphone trong chưa đầy 5 năm nữa. Năm 2015, 90% trong số doanh thu 12,5 tỷ USD của Xiaomi đến từ di động. Điều đó đồng nghĩa Xiaomi mong muốn biến 750 triệu USD thành mảng kinh doanh 11 tỷ USD.

Chuyến thăm tới Yeelight, một trong các startup mà Xiaomi đầu tư, cho thấy sự phức tạp mà công ty đang gặp phải. Có trụ sở tại thành phố Thanh Đảo, Yeelight bán đèn “thông minh” và bóng đèn Bluetooth.

Xiaomi có thực sự đáng giá 45 tỷ USD?

Năm 2014, sau khi Google mua Nest với giá 3,2 tỷ USD, các startup smarthome bỗng trở nên thịnh hành và nhà sáng lập Yeelight, Eric Jiang, bống dưng được các nhà đầu tư săn đón. Đề nghị của Xiaomi giống như được chúa ban tặng, theo ông Jiang. Xiaomi đã giúp đỡ mọi thứ từ thương hiệu đến quản lý chất lượng, còn cho phép Yeelight bỏ qua các nhà bán lẻ truyền thống để đưa sản phẩm lên website Xiaomi với hơn 140 triệu khách truy cập mỗi tháng.