Ông bà ta có câu thật hay “Trăm nghe không bằng một thấy”, ý nói rằng có những điều chúng ta nghe, đọc từ nhiều nguồn nhưng tới khi tận mắt chứng kiến thì hoàn toàn trái ngược. Và nó còn mang hàm ý: muốn đi đến tận cùng bản chất của thứ gì đó, thì phải nghiên cứu, kiểm chứng kỹ lưỡng, phải sờ tận tay, day tận mặt một cách trực tiếp chứ không chỉ thông qua “lời người ta nói” hay những ghi chép gián tiếp được.

Trăm nghe không bằng một thấy

Đó chính là chức năng của bảo tàng, nơi trưng bày và lưu giữ tài liệu, hiện vật về lịch sử, văn hóa. Mục đích của bảo tàng là để trợ giúp giáo dục, học tập, nghiên cứu và thỏa mãn trí tò mò tìm hiểu về quá khứ. Vậy làm sao để những hiện vật tại bảo tàng có thể cất lên tiếng nói? Làm sao để mọi người “thấy” được điều gì đó khi tiếp cận? Liệu có thể xây dựng lên một câu chuyện lịch sử về chính loài người chúng ta thông qua những hiện vật ấy?

Đó chính là đề bài mà đài BBC Radio 4 đặt ra cho Neil MacGregor, vị sử gia nghệ thuật (sinh năm 1946) từng đảm trách chức vụ Giám đốc Bảo tàng Quốc gia London (Nation Gallery London) từ năm 1987 tới 2002, và sau đó là Giám đốc Bảo tàng Anh (British Museum) từ 2002 tới 2015. Rõ ràng không ai có đủ khả năng và thẩm quyền hơn ông để trả lời câu hỏi đó. Bởi Bảo tàng Anh nắm giữ bộ sưu tập lớn nhất trên thế giới, gồm 8 triệu hiện vật. Đó là bảo tàng cộng đồng dành riêng cho lịch sử, nghệ thuật và văn hóa nhân loại, bao phủ mọi lĩnh vực tri thức, nơi chất chứa bằng chứng về nhân loại từ khởi nguồn tới nay.

Sau bốn năm chuẩn bị, dự án kết hợp giữa đài BBC Radio 4 vào Bảo tàng Anh: chương trình Lịch sử Thế giới qua 100 Hiện Vật bao gồm 100 số phát thanh do Giám đốc Bảo tàng Anh Neil MacGregor biên soạn và trình bày chính thức lên sóng vào ngày 18/1/2010 và kéo dài suốt 20 tuần.

Trong vòng mười lăm phút lên sóng, Niel MacGregor sử dụng các hiện vật, toàn bộ đến từ bộ sưu tập của Bảo tàng Anh, để kể một câu chuyện về lịch sử nhân loại. Nó trở thành một hiện tượng phát thanh, vượt xa mức mong đợi của những người làm chương trình. Vào tuần cuối cùng phát sóng, nó thu hút gần 4 triệu thính giả nghe đài, và tổng số lượt tải về trên podcast vượt ngưỡng 10 triệu. Thành công của dự án giúp cho Bảo tàng Anh nhận được giải thưởng Art Fund Prize vào năm 2011, và chương trình còn được phát lại thêm vài lần nữa, lần gần nhất là vào mùa hè năm 2021.

Sách Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật.

Cuốn sách trên tay bạn là sản phẩm đi cùng loạt chương trình đó. Neil MacGregor đã mang tới một cách tiếp cận độc đáo đối với lịch sử nhân loại: ông cùng các cộng sự lựa chọn ra 100 hiện vật, kể từ công cụ bổ chẻ bằng đá 2 triệu năm tuổi (thời điểm loài Homo Sapiens thậm chí chưa xuất hiện) cho tới cây đèn năng lượng Mặt trời của thời ta đang sống, để kể một câu chuyện về chính chúng ta thông qua hiện vật.

Bạn hãy tưởng tượng tác giả đặt quả địa cầu trước mặt mình, xoay xoay nó và nhặt ra từng cụm 5 hiện vật, rải đều trên khắp các lục địa vào gần như cùng thời điểm theo những mốc thời gian tịnh tiến. Thế rồi ông ngồi xuống cùng với các vị khách mời (mà tôi thấy nghĩ nhiều bạn đọc sẽ cảm thấy thân thuộc: Jared Diamond, Karen Armstrong, Tom Bingham...) để cùng thảo luận.

Để hiện vật cất lên tiếng nói

Thông qua góc nhìn của MacGregor, lịch sử là chiếc kính vạn hoa - biến ảo, đan cài, luôn gây bất ngờ và tạo nên một thế giới mà trước nay ta chưa hình dung ra. Chẳng hạn như một cột đá lại kể ta nghe về vị hoàng đế Ấn Độ thuyết giảng về lòng khoan dung đối với thần dân; hay chiếc mũ trụ trong ngôi mộ thuyền Sutton Hoo lại khiến chúng ta nhận ra rằng sử thi Beowulfchẳng phải chỉ là sáng tạo thi ca, nó còn là ký ức vẹn nguyên về một thế giới huy hoàng trong quá khứ.

Chúng ta đã quen với lịch sử trên văn tự, nhưng đối với những nền văn minh không có chữ viết, và đã biến mất thì làm sao đây? Chỉ còn hiện vật mới có thể lên tiếng thay cho họ. Bức tượng nữ thần của người Huastec, tộc người không có chữ viết bị người Aztec thôn tính, rồi đến người Aztec lại bị người Tây Ban Nha chinh phục. Đó là hiện vật khiến tác giả cảm thấy khó khăn nhất để tìm về cách nhìn thấu thông qua hai tầng bộ lọc ghi chép lịch sử của hai nền văn hóa khác hẳn nhau.

Quan sát hiện vật, để hiện vật cất lên tiếng nói, làm sao để khôi phục được ý nghĩa chính xác của hiện vật cũng như trân trọng những con người làm ra hiện vật ấy là điều Neil MacGregor đã làm. Vậy là ngay đến cả sự lãng quên, trong cuốn sách này, cũng cất lên tiếng nói.

Thật thú vị khi ta biết rằng câu chuyện 100 Hiện vật vẫn còn chưa chấm dứt. Vào chương trình phát sóng ngày 25/12/2020, Neil MacGregor cùng các vị khách mời đã cùng thảo luận để bổ sung thêm hiện vật thứ 101 đại diện cho câu chuyện thế giới của chúng ta đã thay đổi ra sao kể từ khi loạt chương trình kết thúc.

Rốt cuộc hiện vật được chọn trong bộ sưu tập của Bảo tàng Anh là bức điêu khắc “Dark Water, Burning World” (tạm dịch: Con nước thẳm đen, thế gian bùng cháy”)của nghệ sĩ người Anh gốc Syria Issam Kourbaj. Chúng miêu tả các con thuyền nhỏ bé, mong manh chất đầy những que diêm - hiện thân cho tình cảnh tuyệt vọng của những người tị nạn chạy khỏi cuộc Nội chiến Syria nói riêng cũng như những người di cư nói chung.

Vậy đấy, trải qua suốt chiều dài mênh mông của lịch sử, từ đầu chí cuối ta vẫn thấy lởn vởn hình bóng của chiến tranh, xung đột, tị nạn và thân phận con người.

Tôi sẽ không dông dài nữa, để bạn có thể lật ngay sang trang và tiến vào thế giới của các hiện vật. Người ta nói “đọc sách là được sống cuộc đời khác”, cụ thể với cuốn sách này tôi thấy không có gì sai cả, bản thân tôi mỗi ngày dịch xong câu chuyện về một hiện vật, được chu du trên chuyến hành trình từ chiếc chén Trung Hoa thời Hán, ghé qua di tích đền thờ Phật Borobudur tại Indonesia, rong ruổi tới tận Đông Phi để cầm trên tay những mảnh nồi niêu vỡ tại Tanzania, chẳng hạn vậy, quả thật là kỷ niệm không thể nào quên.

Hy vọng bạn cũng có cảm giác đó giống tôi, để được sống cùng cuộc đời của hiện vật, theo chân nó băng qua không-thời gian để đến với các nền văn minh khác nhau, dẫu đã lãng quên hay vẫn còn âm hưởng vang vọng trong bản sắc của các dân tộc trên khắp địa cầu.

Tuy nhiên, sau khi show diễn kết thúc, nhiều người mẫu trình diễn trong show đã lên tiếng tố BTC chương trình đối xử tệ bạc và bất công. Một số người mẫu như Lê Thúy, Kim Nhung, Nguyễn Hằng, Khả Trang... đã thể hiện sự búc xúc của mình trên trang cá nhân với hành động thiếu tôn trọng người mẫu của BTC.

Fashion Voyage mùa 2 mang tên “Lost In Wonder – Lạc giữa kỳ quan” được diễn ra tại một hoang đảo nằm ở Vịnh Hạ Long.

Lê Thúy chia sẻ các người mẫu phải chịu cảnh nóng bức suốt 3 tiếng khi ngồi trên thuyền di chuyển ra nơi diễn. Trong thời gian đó, cô cũng như những người mẫu khác phải ăn cơm khô, thức ăn đã nguội. Đến nơi diễn, các người mẫu cũng không có nước để uống khiến cho nhiều người bị mệt, đuối sức.

"Ra đến điểm diễn không có lấy nỗi một chai nước cho người mẫu uống, khát khô cả người đắng hết cả họng, đi kiếm nước không có là không có. Tối diễn xong như muốn ngã quỵ vì khát, chưa bao giờ cảm thấy nước là vàng là bạc như ngày hôm qua. Dọn cơm ra vẫn là cơm khô thức ăn nguội, thật sự không nuốt nổi nhưng vẫn phải cố chan bát canh nhạt nhẽo vào lùa lấy lùa để vào bụng cho có chút sức lực. Chưa bao giờ mình và người mẫu lại rơi vào cảnh như ngày hôm qua thực sự quá phẫn nộ", Lê Thúy bức xúc kể lại.

Không chỉ tố BTC đối xử tệ bạc, Lê Thúy còn hết sức phẫn nộ khi cho rằng các người mẫu bị phân biệt đối xử với khách mời, người mẫu mở màn và kết màn. Không những vậy, cô còn cho biết có một vài người trong ê kíp chương trình đã có lời nói thiếu tôn trọng dàn người mẫu.

"Khách mời, rồi người mở màn kết màn được bước lên con tàu 5 sao hay 6 sao gì đó tiệc tùng ăn ngon, rượu say ngắm pháo hoa trong vinh quang. Còn người mẫu bước lên những con tàu cũ, với mấy cái máy quạt mùi khói dầu hoà chung với cơm khô đồ ăn nguội ngắt sao xót xa cho người mẫu quá.

Mình định sẽ không nói gì rồi, nhưng hôm qua đứng đợi để đi về thì mấy chị trong ê kíp: 'Cho tụi người mẫu và make up về sau cùng. Bây giờ phải chở khách mời lên tàu 5 sao trước'. Trong khi đó tàu 5 sao cách đó 5 phút di chuyển còn người mẫu phải ngồi tàu chậm 3 tiếng đồng hồ mới về tới đất liền", nữ người mẫu chia sẻ.

Một số người mẫu lên tiếng tố BTC chương trình đối xử tệ bạc và bất công.

Lê Thúy cho hay sau khi các người mẫu về tới đất liền vào đêm khuya, phía BTC cũng không có động thái hỏi han, quan tâm họ. "Không một ai trong ê kíp động viên hay dành lấy cho người mẫu một lời cảm ơn trân trọng ngoài MC Thuý Vân", cô nói.

Phía dưới bức tâm thư của Lê Thúy, nhiều đồng nghiệp của cô như chuyên gia trang điểm Nam Trung, diễn viên Tú Vi, người mẫu Khả Trang... cũng thể hiện sự bức xúc của mình với phía BTC chương trình.

Người mẫu Nguyễn Hằng chia sẻ: "Chưa bao giờ cảm thấy tổn thương như lần này. Lúc đi thì xe 50 chỗ rộng thênh thang. Tàu máy lạnh. Lúc xong rồi thì ghe lênh đênh 3 tiếng mới về đất liền. Ra sân bay thì xe 16 chỗ không đủ chỗ để người mẫu ngồi, một vài người phải ngồi xuống sàn cùng đống hành lý".

Á quân Vietnam's Next Top Model mùa 1 - Trà My viết: "Chúng ta là những người cùng làm việc với nhau. Không ai nợ nần ai hết. Đi làm không ai sợ cực vì nghề nào cũng có cái cực riêng. Vấn đề chính là thái độ cư xử với nhau. Những điều không hay ho cũng chẳng vui vẻ gì để nói ra, nhưng nếu không nói ra thì họ sẽ không tự nhận thức những việc bản thân họ đã làm".

Sau khi đọc được những dòng chia sẻ của học trò, siêu mẫu Xuân Lan đã lên tiếng bày tỏ sự thương cảm cho các người mẫu. "Vừa nghe kể câu chuyện các em người mẫu bị đối xử trong một show thời trang hôm qua. Nghe muốn khóc. Đau lòng và xót xa. Thương các em!", cô nói,

Cựu người mẫu cho rằng trong các show thời trang, người mẫu là người thổi linh hồn cho đêm diễn vì vậy, các người mẫu phải được bảo vệ và chăm sóc tuyệt đối để có sức khỏe, thần thái để biểu diễn và đặc biệt cần phải được tôn trọng.

Nhiều người thể hiện sự bức xúc với BTC khi đọc được những chia sẻ của người mẫu Lê Thúy.

Trao đổi với VietNamNet, chị Thanh Dân, người thực hiện công việc truyền thông và cũng là người thuộc ê kíp thực hiện chương trình cho biết: "Để tổ chức một show diễn ở ngoài đảo, ê kíp phải chuẩn bị hàng tháng trời bao gồm công việc hậu cần vất vả của hàng trăm con người và hàng ngàn đầu việc, thì tất nhiên sẽ không tránh khỏi những sơ sót. Mọi người đến có những người đồng cảm chia sẻ và cũng có những người bạn không hài lòng. Chúng tôi cũng cảm thấy tiếc nuối nếu như có ý kiến không hài lòng, tuy nhiên, nếu ý kiến đóng góp cho sự việc tốt đẹp hơn thì mọi người vẫn sẽ đón nhận".

Khi được hỏi về việc các người mẫu có bị phân biệt đối xử hay không, chị Thanh Dân cho biết công việc của mọi người đều vất vả như nhau và không có sự đối xử phân biệt. Các ê kíp về hình ảnh, trang điểm hay truyền thông đều đi lại và ăn uống giống như người mẫu, vì điều kiện ở ngoài đảo khó khăn hơn ở đất liền.

"Như hiện tại, mọi người đều đi về hết nhưng ê kíp chương trình vẫn còn đang ở đảo để thu dọn mà điều kiện bây giờ ở ngoài đảo còn khó hơn ngày hôm qua", người này cho biết thêm.

Nói về sự việc một vài người trong ê kíp dùng từ thiếu tôn trọng người mẫu như Lê Thúy chia sẻ, người đại diện chương trình nói: "Phía chương trình sẽ ghi nhận và tìm hiểu có sự việc này hay không. Có thể trong quá trình giao tiếp do áp lực công việc nên gây ra những căng thẳng, hiểu nhầm".

Giám đốc sáng tạo của một tạp chí thời trang - Dũng Yoko lên tiếng trước sự việc.

Mới đây, đạo diễn Long Kan - người khởi xướng, thực hiện chương trình đã gửi lời xin lỗi vì để xảy ra những sơ sót làm ảnh hưởng đến tinh thần của một số thành viên tham gia chương trình.

"Tôi thành thật xin lỗi đã đưa mọi người vào chuyến hành trình gian nan này. Tôi luôn ghi nhận và trân trọng những góp ý của các bạn và sẽ tìm hiểu rõ để thực hiện tốt nhất cho những chuyến đi sau nếu mọi người vẫn còn ủng hộ và tin vào giá trị tốt đẹp mà ban tổ chức luôn mong muốn hướng đến", nam đạo diễn nói.

Lưu Hằng

Minh Tú, Tuyết Lan diễn thời trang trên đảo hoang

Minh Tú, Tuyết Lan và nhiều người mẫu khác đã có buổi trình diễn trên đảo nhỏ ở Vịnh Hạ Long trong show diễn của NTK Hà Nhật Tiến.