Điều còn mãi: Lịch sử được tái hiện trân trọng nhất

Tiến sĩ Sarah Logan là chuyên gia về an ninh mạng thuộc Đại học New South Wales. Lĩnh vực nghiên cứu của bà bao gồm chống khủng bố trên không gian mạng, an ninh mạng và tác động của Internet đối với chính trị quốc tế. Bà lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Quốc gia Australia (ANU) với luận án so sánh các chính sách chống chủ nghĩa cực đoan tại Anh và Mỹ. Trước khi trở thành học giả, bà làm việc tại Văn phòng Đánh giá Quốc gia Australia.

Tháng 12/2018, Ủy ban châu Âu (EC) công bố kế hoạch hành động nhằm chống lại tình trạng bóp méo thông tin. Đức là nước đi đầu ở Liên minh Châu Âu (EU) trong cuộc chiến chống tin giả.

Ở châu Á, Singapore và Malaysia đang nhen nhóm ra quy định về nội dung xấu lan truyền trên mạng xã hội. Campuchia, Pakistan, Hàn Quốc hay Indonesia đều ban hành những điều luật nhằm minh bạch hóa quảng cáo trên mạng xã hội.

Việc ngăn chặn tin giả, tin sai tràn lan trên mạng xã hội như Facebook bằng luật là cần thiết, nhưng nhiều nước trên thế giới cũng đang vất vả để có được một đạo luật phù hợp. Thậm chí khi đã được thông qua, đạo luật này cũng vấp phải những tranh cãi nảy lửa.

Không thể tin Facebook

Trong khi đó, có nên phó mặc cho Facebook tự thực hiện được chuyện này hay không cũng là một dấu hỏi lớn. Facebook và các ông lớn mạng xã hội khác có thực sự cảm thấy trách nhiệm đối với cuộc chiến chống tin giả hay chỉ tung ra một vài công cụ trong ngắn hạn để phục vụ mục đích PR?

Mạng xã hội tự đề ra luật ngăn chặn tin giả vì cảm thấy có trách nhiệm hay đó chỉ là chiêu trò PR?

Trong lúc chưa tìm ra được một giải pháp thống nhất, những hậu quả từ tin giả, tin sai vẫn còn tràn lan ở nhiều nơi trên thế giới.

Việc đưa ra luật điều chỉnh về nội dung chưa bao giờ là điều dễ dàng, nhất là khi nội dung trên mạng xã hội tràn lan và không theo một chuẩn mực nào như hiện nay.

Vài năm trước, ông chủ Facebook Mark Zuckerberg còn tự tin khẳng định đại đa số tin trên Facebook là “thật”. Thế nhưng, chỉ một thời gian ngắn sau, Zuckerberg lại cam kết: “Facebook đang làm hết sức để ngăn chặn vấn nạn tin giả”.

Để cho thấy nỗ lực của mình, mạng xã hội với 1,7 tỷ người dùng này sau đó đưa ra công cụ đo lường để “đánh giá độ tin cậy” và “xếp hạng tín nhiệm” cho người dùng; đồng thời tuyên bố đang hợp tác với tổ chức độc lập để đẩy mạnh việc xác tín nội dung lan truyền trên trang.

Không chỉ Facebook, các trang mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin khác cũng tích cực tự đưa ra những biện pháp để ngăn chặn sự phát tán của tin giả, tin sai sự thật.

Twitter tung ra bot để giúp xử lý các tài khoản tự động, tài khoản trùng lặp. Google gỡ bỏ tính năng nguồn có thẩm quyền (authoritative sources). WhatsApp hạn chế chuyển tiếp tin nhắn. Tuy vậy một số ứng dụng như LINE, WeChat và Weibo lại để người dùng tự khám phá cách hạn chế thông tin sai sự thật.

Những nỗ lực này liệu có mang lại hiệu quả?

Một nghiên cứu của Đại học Stanford cho rằng, một mặt nào đó, công cụ của Facebook có kết quả khả quan, còn của Twitter thì chưa thấy rõ.

Tuy vậy, nếu phân tích kỹ, những điều chỉnh nhằm “hạn chế tin giả, tin sai sự thật” từ phía Facebook đơn giản chỉ là thêm trí tuệ nhân tạo, thêm các đoạn mã, hay vá lỗi trong ngắn hạn mà thôi.

Cả hai đối tác kiểm chứng thông tin của Facebook ở Philippines (một trong những quốc gia có lượng người dùng cao nhất Đông Nam Á) than phiền công cụ mạng xã hội này cung cấp mang tính định kiến và cho kết quả không chính xác. Bản thân Facebook cũng chật vật tìm kiếm đối tác để cung cấp tiện ích này cho khu vực châu Á, ngoài Philippines, Ấn Độ và Indonesia.

Sunday Times, trang báo lớn và uy tín nhất của Anh, nhận định việc truyền đi thông điệp “đang làm tất cả để chống tin giả” hay tung ra những công cụ trong ngắn hạn chỉ nhằm phục vụ mục đích truyền thông của Facebook mà thôi. Mạng xã hội này chưa bao giờ xem lại một cách nghiêm túc cách thức kinh doanh và mô hình vận hành của mình.

Tháng 11/2018, Hạ nghị sĩ Mỹ David Cicilline cũng từng nêu rõ quan điểm trên Twitter: “Không thể tin tưởng vào việc Facebook tự lập ra các điều luật để đối phó với tin giả”.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra ở thời điểm này là: Mạng xã hội tự đề ra luật ngăn chặn tin giả vì cảm thấy có trách nhiệm hay đó chỉ là chiêu trò PR?

Các nước siết chặt quản lý

Trong cuộc chiến tin giả, điều khó khăn hơn cả là đưa ra phán xét: Chính xác tin giả là gì?