Trong số đó, có lẽ không thể không nhắc đến kiến trúc sư Nguyễn Duy Đạt (1869 - 1937) người tham gia thiết kế, xây dựng khu lăng mộ bằng đá tại ấp Thái Hà (nay thuộc phường Trung Liệt, Đống Đa, Hà Nội) của Hoàng Cao Khải (1850 - 1933) - vị quan triều Nguyễn vào năm 1893.

Năm 1915, người ta dựng một tấm bia ghi tên KTS Nguyễn Duy Đạt bằng tiếng Pháp bên phía tay trái của lăng mộ. Hơn 100 năm, mặc dù di tích bị xuống cấp, hư hại, người dân lấn chiếm sử dụng đất lăng mộ cho mục đích riêng nhưng tấm bia may mắn vẫn còn. 

Công trình lăng mộ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di sản văn hóa năm 1962.

KTS Nguyễn Duy Đạt.

Con cháu cụ Đạt hiện sống trong căn nhà đậm nét hoài cổ ở phố Hàng Bông (Hoàn Kiếm, Hà Nội). 

Bà Đào Quý - chắt dâu KTS Nguyễn Duy Đạt vẫn còn lưu giữ những bức ảnh quý hiếm về gia đình, dòng họ nhà chồng.

Bà Đào Quý (SN 1947) - chắt dâu, gọi KTS Nguyễn Duy Đạt là cụ chia sẻ: ‘Cụ tôi quê gốc ở làng Đào Xá, Thường Tín (Hà Nội), ra thành phố học tập. Ban đầu, cụ là trợ lý của KTS người Pháp, thuộc Sở Công Chính Đông Dương (Sở bao gồm các lĩnh vực: công trình, đường thủy, đường sắt, khai mỏ), phụ trách khu vực Hà Nội. Đến năm 1903, qua quá trình làm việc, cụ được công nhận là KTS chính.

Sau những năm tháng tâm huyết với nghề kiến trúc, năm 1933, cụ được trao tặng Bắc Đẩu bội tinh (huân chương cao quý nhất của Pháp) vì những thành tích đóng góp cho sự phát triển nghệ thuật bản địa.

Một số công trình ghi dấu ấn cụ vẫn còn tồn tại là cổng làng Đào Xá, khu lăng mộ Hoàng Cao Khải’.

Lăng mộ Hoàng Cao Khải bằng đá khi mới xây dựng.

Chắt dâu cụ Nguyễn Duy Đạt cho hay, những năm đầu thế kỷ 20, cụ Đạt thuộc lớp người giàu có, sở hữu hơn 20 căn nhà tại Hà Nội, chủ yếu tập trung ở các khu phố cổ như Hàng Bông, Hàng Cót, Hàng Da...

Chưa kể, kiến trúc sư tài giỏi này còn đầu tư các bất động sản ở Nam Định và một số tỉnh thành khác.

Tuy điền sản, đất đai nhiều là vậy nhưng cụ Đạt lấy căn nhà ở Hàng Bông làm nơi an cư. Căn nhà được xây dựng vào năm 1929. Nguyên bản nhà có 2 tầng, diện tích lớn, mang  kiến trúc Pháp. Trải qua nhiều thăng trầm và biến động của lịch sử, con cháu cụ Đạt đã hiến một phần căn nhà cho chính phủ, chỉ giữ lại tầng 2.

Bia đá dựng năm 1915 trong khu lăng mộ Hoàng Cao Khải, ghi danh KTS Nguyễn Duy Đạt.

Cụ Đạt sinh được hai người con là Nguyễn Thị Hợi và Nguyễn Duy Quế. Tiếp nối cha, con trai út Nguyễn Duy Quế theo nghề thiết kế, hoạt động trong lĩnh vực thiết kế nội thất cho văn phòng, trường học. Nhiều hiện vật trong căn nhà bà Quý đang ở như: bàn giấy, tủ tường bằng gỗ thịt do người con này của cụ Đạt lên bản vẽ.

Con trai cụ Đạt còn được ghi nhận khi có nhiều hoạt động giúp đỡ cách mạng, đóng góp cho quỹ 'Tấm lòng vàng' của chính phủ kháng chiến.

Cổng làng Đào Xá (Thường Tín) do KTS Nguyễn Duy Đạt thiết kế.

Người con gái Nguyễn Thị Hợi kết hôn với nhà viết kịch Vũ Đình Long (1896 - 1960) - Ủy viên Ban chấp hành Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam khóa I, ông chủ của nhà xuất bản Tân Dân và hàng loạt tờ báo đương thời như: Tiểu thuyết thứ bảy, Phổ thông bán nguyệt san…  

Năm 1937, KTS Nguyễn Duy Đạt qua đời, triều đình nhà Nguyễn sắc phong cho cụ là Triều Liệt Đại Phu Quang Lộc Tự Thiếu Khanh. 

Ngày nay, căn nhà hàng Bông đã bước sang thế hệ thứ 6. Cháu chắt cụ Đạt đều theo con đường học vấn và thành đạt.

Sống giữa thời hiện đại nhưng gia đình bà Quý vẫn duy trì cuộc sống 'Tứ đại đồng đường', hòa thuận và nét ứng xử lịch thiệp của người Hà Nội xưa.

Đoàn đưa tang cụ Nguyễn Duy Đạt đi qua phố Cửa Nam.

‘Lúc sinh thời, nghe kể, cụ tôi có mối quan hệ thân thiết với Hoàng Trọng Phu - tổng đốc Hà Đông (con trai cụ Hoàng Cao Khải). Trong đám tang cụ Đạt, tổng đốc Hoàng Trọng Phu đích thân đến tham dự và đưa tang từ Hàng Bông về tận Thường Tín.

Qua các bức hình ghi lại cảnh đám tang, tôi mới biết, đám tang cụ tổ chức rất lớn, đoàn người đưa tiễn kéo dài khắp con phố. Lúc bấy giờ, gia đình phải thuê nguyên một đoàn tàu chở người đưa ma về đến quê nhà Thường Tín. Ba xã ở Thường Tín còn phong cụ là thành hoàng làng’, bà Quý kể.

Người nhà cầm huân chương Bắc Đẩu bội tinh của KTS Nguyễn Duy Đạt trong đám tang.

Chuyện tình ông chủ lò gốm Bát Tràng và người đẹp phố cổ

Hôn lễ đang diễn ra thì gặp sự cố, cả khu vực mất điện, chìm trong bóng tối. Không còn cách nào khác, mọi người hò nhau lấy lốp ô tô cũ hỏng, cắt ra từng mảnh nhỏ rồi đốt.

Dông trụng nước sôi tuốt hết da đất, rửa sạch để ráo rồi hơ lửa cho săn lại, mổ bỏ ruột, giữ lại gan và trứng, tách riêng. Dùng sống dao dần mềm, phần nào nấu canh thì băm nhỏ, phần dành làm gỏi thì băm lớn hơn chút.

Ướp mắm hành tiêu đường ớt rồi cho mỡ dông lên, xào vừa chín, cho vào nồi canh dưa hồng. Cho luôn chỗ gan và trứng dông vào.

Dưa hồng thì rẫy đầy. Đang mùa cá nục non và mùa dông, thể nào cũng sẽ có những cây trái nấu cùng.

Hái mớ rau thơm, lá xào dông, lá xoài non, lá me xắt nhuyễn. Xào chỗ thịt dông còn lại (ướp mặn ngọt hơn chỗ nấu canh) thật kỹ rồi trộn chung. Khi ăn thả thêm vài hột đậu phộng, chan vài giọt mắm thấm ớt chanh thật cay rồi xúc bánh tráng.

Xong, dọn cái bàn dưới gốc dừa, rủ hàng xóm qua ăn. 

Cách nấu canh hoa thiên lý với tôm giải nhiệt ngày hè

Năm 2017, Thiện 20 tuổi và bắt đầu có chiếc xe máy đầu tiên. Nhưng lúc này cậu chưa đi chạy xe ôm ngay mà chỉ dùng xe máy để chở miễn phí những lúc rảnh. Một năm sau, Thiện mới bắt đầu lấy nghề chạy xe để kiếm sống nhưng vẫn tiếp tục chở miễn phí cho người già và người khuyết tật. Tấm biển “chở miễn phí người già, người khuyết tật” được cậu đính vào cả đầu và đuôi xe, kèm số điện thoại.  

Thiện bảo, buổi sáng nhiều người chạy nên ít khách. Vì thế, đợi tới 9-11h cậu mới xách xe ra đường. Hôm nào mệt thì cậu nghỉ sớm – quãng 12h đêm. Thường thì 2-3h sáng, Thiện mới nghỉ, có hôm chạy đến 4-5h sáng rồi về ngủ bù. 

Trên đường lòng vòng kiếm khách, Thiện thấy đối tượng nào cần giúp sẽ mời lên xe. Nhưng không phải ai cũng lên xe ngay, vì Thiện bảo “cái mặt em nó vậy”. Ban đầu, họ sẽ nghi ngại lừa đảo, cướp giật và từ chối. Có người mời mãi mới lên xe ngồi. Ngồi 1-2 lần thấy an toàn, người ta mới tin tưởng để Thiện chở những lần sau.

“Cũng có một ông cụ mù, em nói chở miễn phí mà ông không chịu. Ông cứ dúi tiền vào túi em, bảo là ông mù không giúp được gì nên hãy cầm tiền này đi giúp người khác” – Thiện kể.

Khi được hỏi về thu nhập, chàng trai 25 tuổi chia sẻ, mấy năm trước, thu nhập của cậu cũng khá – khoảng 8-9 triệu đồng/tháng. Nhưng bây giờ, nhiều người chạy xe quá nên thu nhập chỉ khoảng 3-4 triệu/tháng. Có những hôm đi cả buổi không có khách nào. Tuy nhiên, Thiện bảo “bây giờ em đỡ khổ nhiều rồi”. Thiện hiện sống cùng mẹ. Mẹ em làm tạp vụ cho một trường học, nhưng đang nghỉ hè nên không có lương. 

Thiện nói, “ngày xưa chưa chạy xe, em uất hận cuộc đời lắm, vì em thấy ai cũng đối xử tệ với mình, thấy mình kém may mắn”. Nhưng từ khi chạy xe, cậu được tiếp xúc với nhiều người, được nghe nhiều chuyện, được gặp nhiều người tốt, học được nhiều thứ. Từ đó, cậu thấy cuộc đời vẫn còn nhiều điều tốt đẹp, vẫn còn nhiều người tốt và nhiều người còn kém may mắn hơn mình.

Thiện bảo, dù vẫn đang vất vả mưu sinh nhưng chưa bao giờ cậu thấy mình yêu đời và sống tích cực hơn lúc này.

Việc Thiện vẫn còn tiếp tục chở miễn phí cho người già, người khuyết tật, với cậu, chỉ là cách để thấy mình vẫn đang còn sức khoẻ, đang còn giúp được người khác. Thiện chẳng tính toán gì thiệt hơn.

“Ngày xưa mẹ em chửi hoài, nhưng giờ thì mẹ hiểu tính em rồi nên không chửi nữa”.

Trong suốt 5 năm chạy xe, Thiện cũng từng gặp những vụ tai nạn, thậm chí là cướp giật hoặc bị thương vì cố giúp người khác. Cậu từng bị cướp mất 1 chiếc xe máy, 1 chiếc điện thoại. Sau này khi dùng tới chiếc xe máy thứ 2 – thứ đã gắn bó với cả tuổi thơ của mình, chỉ vì nhất quyết ôm xe mà cậu bị cướp đâm suýt chết. 

Có lần vì ngăn chặn tên cướp giật điện thoại của khách mà Thiện cũng bị thương phải nằm nhà 1-2 tuần. Nhưng điều khiến cậu buồn nhất là vị khách chẳng hề hỏi thăm mình đến một câu. 

Dạo này, nhờ có một vị khách nào đó kể về Thiện trên mạng xã hội, Thiện được nhiều người biết đến. Một số người tự chuyển tiền vào tài khoản chạy xe của cậu để ủng hộ, cảm ơn. Ban đầu, Thiện không nhận và chuyển khoản trả lại. Nhưng sau đó, Thiện làm cách khác – lấy tiền đó đi mua bánh mì, nước uống tặng cho người nghèo, người vô gia cư.

“Em không quen tiêu tiền không phải của mình làm ra, nên tiền đó em sẽ mua đồ ăn giúp người nghèo chứ nhất định không thể nhận được”.

Khi được hỏi rằng có kế hoạch gì khác cho tương lai ngoài việc đi chạy xe không, Thiện nói, cậu cũng muốn làm một công việc khác nhưng chưa biết làm gì. “Em định đi học xăm nhưng chưa thực hiện được”.

Thiện thích vẽ. Ngày xưa, cậu còn thích đàn hát, mơ làm ca sĩ. Thiện chơi được đàn guitar và có xăm hình chiếc đàn trên người. 

Cậu vẫn ước, đến năm 30 tuổi sẽ xây được nhà từ thiện cho người già về ở. Nhưng có lẽ ước mơ ấy vẫn còn xa với chàng trai vẫn nhận chạy xe miễn phí cho người nghèo mỗi ngày.

Ảnh: NVCC